پرسمان قرآنى حج -محمدرمضانی

انواع حج‏

پرسش: چند نوع حج داريم؟ آيا واجب است كه حتماً يك بار به خانه خدا برويم يا نه؟

پاسخ: خداوند متعال مى‏فرمايد:

«... وَ لِلَّهِ عَلَى النَّاسِ حِجُّ الْبَيْتِ مَنِ اسْتَطاعَ إِلَيْهِ سَبِيلًا ...» « آل عمران: 97.»

... و براى خدا، بر مردم است كه آهنگ خانه [او] كنند، آن‏ها كه توانايى رفتن به سوى آن را دارند ...

بر هر مكلفى در طول عمر يك بار حج واجب مى‏شود، و آن در صورتى است كه «مستطيع» باشد و اگر مستطيع شد، به اجماع تمامى مسلمانان وجوب حج بر انسان مستطيع ثابت است.

برخى از شرايط شخص مستطيع عبارت است از:

1. توشه راه و چيزهايى را كه بر حسب حالش در سفر حج به آن نياز دارد، داشته باشد؛

2. توانايى جسمى براى رفتن به مكه و انجام اعمال حج داشته باشد؛

3. در راه مانعى از رفتن نباشد و راه مكه بسته نباشد؛

4. مخارج همسر و فرزندن خود و كسانى كه خرجى آنان بر عهده اوست را داشته باشد.

بنا بر وضعيت محل سكونت مسلمانان، حج بر سه گونه است: تمتّع، قِران و افراد.

حج تمتّع بر كسى واجب است كه فاصله منزلش تا مكّه بيشتر از شانزده فرسخ شرعى (88 كيلومتر) باشد؛ ولى حج قِران و افراد، وظيفه كسى است كه اهل مكه، يا بين او و مكه شانزده فرسخ شرعى يا كمتر باشد.

مسائل مربوط به اين سه نوع حج به طور مفصل در كتاب‏هاى مناسك حج آمده است، كه هر مكلف براى آگاهى بيشتر در اين‏باره، بايد به كتاب «مناسك حج» مرجع تقليد خود مراجعه نمايد.

فقهاى اماميه براى وجوب حج شش شرط قرار داده‏اند: بلوغ، آزادى، دارا بودن وسائل سفر، زمان و وقت كافى براى رسيدن به مكه، سلامتى و امنيت راه.

پرسش: آيا تمام احكام حج و عمره در سوره حج آمده است؟

پاسخ: سوره حج، بيست و دومين سوره قرآن كريم است كه در سال سوم هجرى در مدينه نازل شده است و تنها بخشى از آيات آن درباره حج است. مثلا در آيات 24 تا 37 اين سوره درباره ساخته شدن كعبه به حضرت ابراهيم عليه السلام و فوائد و آثار سياسى اجتماعى اين فريضه مهم الهى سخن به ميان آمده و در آيه 196 آن، كه يكى از جامع‏ترين آيات در باره حج است، به اقسام حج و احكام آن پرداخته است. از جمله سوره‏هاى ديگرى كه به آيات حج اشاره كرده‏اند سوره بقره، آيات 158، 189، 196 و 197؛ سوره آل عمران آيه 97 و سوره توبه آيه 3 است كه در مجموع اين آيات به طواف، زمان حج، قربانى، حرمت زناشويى، ممنوعيت فسق و جدال اشاره شده است. در واقع آيات قرآن كريم تنها اصول كلى حج را بيان كرده‏اند، اما چگونگى انجام حج و جزئيات آن را مسلمانان از سفر حج رسول‏خدا صلى الله عليه و آله در سال دهم هجرى‏ آموخته‏اند و ائمه اطهار نيز تنها سنّت رسول خدا صلى الله عليه و آله در كيفيت انجام مناسك حج را بيان داشته‏اند.

پرسش: حج اكبر چيست؟

پاسخ: درباره يوم الحج الاكبر كه در آيه سوم سوره توبه آمده، ديدگاه‏هايى وجود دارد؛ به نظر بعضى مراد از آن روز عرفه (نهم ذى حجه) است و به عقيده برخى ديگر، مراد از آن، تمام ايام حج است. عده‏اى نيز گويند مراد روز دوم از روز نحر (قربان) است و بعضى مى‏گويند مقصود از آن روز دهم ذى حجه از سال نهم هجرت است چون در آن روز بود كه مسلمانان و مشركان در يك عمل اجتماع كرده و هر دو طايفه به حج خانه خدا پرداختند و پس از آن سال ديگر هيچ مشركى حج خانه خدا را انجام نداد. علامه طباطبايى مى‏فرمايد: اين قول مورد تأييد رواياتى است كه از ائمه اهل بيت عليهم السلام رسيده و با معناى اعلام برائت مناسب‏تر و با عقل سازگارتر است چون آن روز بزرگ‏ترين روزى بود كه مسلمانان و عموم زائران مشرك در منا جمع شدند.

پرسش: فردى كه از ابتداى بلوغ نماز نخوانده و روزه نگرفته و اين فرد به حج واجب مشرف شده، آيا قضاى نماز و روزه‏اش را بايد فرزند بزرگ او ادا كند يا نه؟

پاسخ: در قرآن كريم و روايات اسلامى بر اهميت نماز و جايگاه آن در ميان واجبات دينى تأكيد و سفارش فراوان شده و قرآن كريم به صراحت آن را يك حكم واجب دانسته است:

«... إِنَّ الصَّلاةَ كانَتْ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ كِتاباً مَوْقُوتاً» « نساء: 103.»

... همانا نماز وظيفه ثابت و معيّنى براى مؤمنان است.

روايات اسلامى نيز بر اهميت و وجوب نماز تأكيد دارند؛ پيامبر گرامى صلى الله عليه و آله مى‏فرمايد: «نماز ستون دين است».

حضرت امام صادق عليه السلام نيز درباره اهميت و وجوب نماز مى‏فرمايد: «نخستين چيزى كه آدمى براى آن مورد محاسبه و سؤال قرار گيرد، نماز است، اگر نماز مورد قبول واقع شود، ساير اعمالش نيز قبول مى‏شود ...»

پس از فوت پدر، نماز و روزه‏هايى كه از او قضا شده بر عهده پسر بزرگ‏تر است و اين يك حكم خدايى، شرعى و بر اساس روايات و سخنان امامان معصوم عليهم السلام است.

فقها و مجتهدان نيز از احاديث و روايات اسلامى چنين حكمى را استنباط و استخراج كرده‏اند.

افزون بر اين، تمام احكام خداوند متعال از جمله موضوع مورد بحث، بر اساس حكمت و مصلحت صادر مى‏شود. كمترين حكمتى كه از روايات مى‏توان استفاده كرد اين است كه اين عمل براى پسر بزرگ‏تر، جزء اعمال نيكو و صالح شمرده شده است و ثواب فراوان دارد؛ امام صادق عليه السلام مى‏فرمايد: «حج، روزه و ... از جانب ميت قضا مى‏شود و انجام دادن اين كار نيكو و حسن است.»

بنا بر اين اگر پدر از دنيا رفته باشد؛ قضاى نماز و روزه‏هاى او بر عهده پسر بزرگ‏تر است و اين موضوع ارتباطى با اينكه پدرش حج انجام داده، اما نماز و روزه قضا به جا گذاشته ندارد، ولى در حال حيات و تا موقعى كه زنده است بر عهده خود اوست و بايد خودش نماز و روزه‏اش را نيز مانند حج انجام دهد، يا قضا كند.

و به دليل اختلاف نظر مراجع معظم تقليد نسبت به حكم نمازهايى كه عمداً نخوانده است مكلّف بايد به نظر مرجع تقليد خود مراجعه نمايد.

پرسش: معناى آيه‏اى كه مردم در طواف خانه خدا مى‏خوانند چيست؟

پاسخ: حج و عمره اعمال فراوانى دارد كه با احرام آغاز مى‏شود و با طواف نساء پايان مى‏يابد، احكام و مسائل آن در كتاب «مناسك حج» بيان شده است. هر مرجع تقليدى علاوه بر رساله عمليه، كتاب مناسك حج هم دارد، به هر حال در طواف، آيه‏اى خوانده نمى‏شود، دعاهايى از امامان عليهم السلام نقل شده است كه مستحب است در حال طواف، كعبه، خوانده شود.

در ضمن بايد توجه داشت كه در هفته حج از سيماى جمهورى اسلامى، فيلم طواف حاجيان نمايش داده مى‏شود و همراه با نمايش آن، «لبيك» ها پخش مى‏شود؛ اين «لبيك» ها در حال طواف گفته نمى‏شود، بلكه به هنگام مُحرم شدن گفته مى‏شود جملات لبيك بدين شرح است:

«لبيك اللهم لبيك لبيك لا شريك لك لبيك ان الحمد و النعمة لك و الملك لا شريك لك لبيك.»

اجابت كردم تو را اى خداوند، اجابت كردم تو را، اجابت كردم تو را، شريكى براى تو نيست، اجابت كردم تو را، همانا حمد و نعمت و پادشاهى براى توست، شريكى براى تو نيست، اجابت كردم تو را.