مثالهاى زيباى قرآن- جلد اول-آیت الله ناصر مکارم شیرازی
مثال منافقان
اوّلين مثالى كه موضوع بحث ماست، آيه 17 و 18 سوره بقره است: خداوند متعال در اين دو آيه چنين مىفرمايد: «مَثَلُهُمْ كَمَثَلِ الَّذِى اسْتَوْقَدَ نَاراً فَلَمَّا اضاءَتْ ما حَوْلَهُ ذَهَبَ اللَّهُ بِنورِهِمْ وَ تَرَكَهُمْ فِى ظُلُماتٍ لَّايُبْصِرُون صُمٌّ بُكْمٌ عُمْىٌ فَهُمْ لَايَرْجِعُونَ».
مَثَل آنان (منافقان) همانند كسى است كه آتشى افروخته (تا در بيابان تاريك، راه خود را پيدا كند)؛ ولى هنگامى كه آتش اطراف او را روشن ساخت، خداوند (طوفانى مىفرستد و) آن را خاموش مى كند و در تاريكهاى وحشتناكى كه چشم كار نمىكند، آنها را رها مى سازد، آنها كران، گنگها و كورانند؛ لذا (از راه خطا) باز نمى گردند!
دور نماى بحث
در اين آيه سخن از منافقان است كه خود را در پس پرده نفاق پنهان ساخته اند؛ امّا سرانجام پرده نفاقشان دريده مى شود و آنان رسوا مى گردند.
منافقان به انسانى تشبيه شدهاند كه تنها در بيابانى تاريك، سرگردان است و مىكوشد به روشنى آتشى راه نجات پيدا كند؛ امّا راه به جايى نمىيابد و همچنان در سرگردانى و تاريكى بيابان تنها مى ماند.
شرح و تفسير آيه شريفه
دو تفسير براى آيه شريفه ذكر شده است:
نخست اين كه: مثَل منافقان، مثل انسانهاى گم گشته و سرگردان در بيابانى تاريك و مخوف است. فرض كنيد مسافرى شبانگاه از كاروان خود عقب مىماند و در بيابانى تاريك، تنها گرفتار مى شود. اين مسافر نه نورى دارد نه روشنايى؛ نه دليلى دارد و نه راهنمايى؛ نه جادّه مشخّصى پيدا مىكند و نه قطب نمايى. از يك سو، ترس از دزدان و حيوانات درنده و از سوى ديگر ترس از هلاكت ناشى از گرسنگى و تشنگى او را به چاره انديشى و تلاش وا مىدارد. به جستجو مىپردازد. مقدارى هيزم فراهم مىكند و آنها را آتش مى زند، شعله آتش را بر بالاى دست مىگيرد و با شتاب به حركت در مىآورد. ناگهان وزش بادى تند شعله اش را خاموش مى كند، تا بخواهد هيزمى جمعآورى كند و شعلهاى بيفروزد، اندك راهى را كه براى نجات خود طى كرده بود، هدر مى دهد و گم مى كند.
منافقان مانند اين مسافر تنها و ره گم كرده و از راه دور ماندهاند. اينان در روشنايى زندگى در ظلمت و تاريكى قرار گرفتهاند. از قافله انسانيّت و ايمان عقب ماندهاند. هيچ نشانه راهى ندارند. خداوند نور هدايت را از آنان گرفته و آنها را در تاريكى ترك نموده است.
منافقان شخصيّتهاى دوگانه و دورويى دارند، ظاهرى مسلمان و باطنى كافر؛ ظاهرى صادق و باطنى ناراست؛ ظاهرى مخلص و باطنى رياكار؛ ظاهرى امين و باطنى خيانت پيشه؛ ظاهرى دوستانه و باطنى دشمن صفت و .... اينان از ظاهر پرفريب خود روشنايى آتشى پديد مى آورند. خود را مسلمان نشان مى دهند و از مزاياى اسلام بهرهمند مى گردند، ذبيحه آنان حلال محسوب مى شود، آبروى آنها محفوظ مى ماند، اموال آنها محترم شمرده مى شود، از حقّ ازدواج با مسلمانان برخوردار مىشوند و .... اينها، بهره هاى اندكى است كه از روشنى آن آتش در اين زندگى كوتاه مادّى خود به دست آوردهاند. با مرگ، اين آتش خاموش مىشود و روشنى آن از بين مىرود (ذَهَبَ اللّهُ بِنُورِهِمْ) و خداوند آنان را در تاريكى هاى قبر و برزخ رها مى كند. آن جاست كه درمىيابند آن اسلام ظاهرى و ايمان ريايى هيچ سودى برايشان ندارد.
نتيجه آن كه، اين آيه شريفه و مَثَل رسا و روشن، تشبيهى است كه در آن، «مُشَبّه» منافقانند و «مُشَبهٌ به» مسافر سرگردان در بيابان و «وجه شَبه» حيرانى و سرگردانى و بى اثر بودن سعى و تلاشهاى ظاهرى آنان است.
تفسير دوّم:
در پى تفسير اوّل، بايد خاطر نشان كرد كه روشنى ظاهرى آن آتش و تاريكى و تنهايى بعدىاش تنها مربوط به جهان معنوى و قيامت نيست، بلكه پيامدهايى در اين دنيا نيز دارد.
منافق براى هميشه نمىتواند نفاقش را پنهان كند، در نهايت رسوا مىشود؛ زيرا زمانى كه منافعش را در خطر نابودى مى بيند، باطن پليد و درون ناپاكش را آشكار مى سازد. مگر منافقان صدر اسلام نبودند كه در جنگها و حوادث مختلف باطن خود را آشكار كردند؟!
مگر به چشم خود در انقلاب اسلامى ايران مشاهده نكرديم كه در طول انقلاب و نهضت اسلامى چه تعداد از منافقان با گذشت زمان و به مناسبتهاى گوناگون چهره زشت و درون پليدشان را نشان دادند و از پس نقاب نفاق بيرون آمدند و در همين دنيا رسوا شدند- اعاذَنَا اللّهُ مِنْ شُرُور انْفُسِنا- بنابراين، طبق اين تفسير «ذَهَبَ اللَّهُ بِنُورِهِمْ» نه تنها در جهان آخرت و قيامت، كه در همين دنيا تحقّق پيدا مى كند.
پيامهاى آيه
1- اقسام منافقان
منافق الزاماً شخص نيست، بلكه ممكن است يك گروه و يا يك سازمان نيز منافق باشد و در بُعدى وسيعتر حتّى ممكن است حكومت يك كشور نيز منافق باشد. بعضى از كشورهاى مدّعى اسلام كه به ظاهر سنگ اسلام را به سينه مى زنند و در محافل و مجالس و كنفرانس هاى اسلامى شركت مىكنند، ديدهايم كه چگونه رسواى خاصّ و عام شدهاند؛ چرا كه همدستى و همداستانى آنها با يكى از بزرگترين دشمنان اسلام و مسلمانان؛ يعنى اسرائيل غاصب آشكار شده و عهد و پيمانهاى پيدا و پنهانشان برملا گشته است و آن روشنى آتش ادعايشان به خاموشى گراييده و دورويى و رياكاريشان به اثبات رسيده است.
آرى! اين است عاقبت نفاق (فَاعْتَبِرُوا يا اوْلِى الْابْصارِ)!
2- صورتهاى نفاق
از جمله نتايجى كه از بحث اجمالى بالا گرفته مى شود، صور گوناگون نفاق است كه عبارتند از:
الف- نفاق در عقيده: مانند كسى كه به زبان مدّعى اسلام و مسلمانى است؛ ولى «مسلمان» شناخته نمىشود و يا تظاهر به ايمان مىكند؛ ولى «مؤمن» شمرده نمىشود.
ب- نفاق در گفتار: مانند كسى كه سخنى مى گويد؛ ولى خود در دل بدان اعتقاد ندارد. با اين بيان «دروغگو» منافق است؛ زيرا كه زبان و دلش يكى نيست.
ج- نفاق در كردار: مانند كسى كه «عملِ» ظاهرش با نيّت باطنى او متفاوت و متضاد است. همچون كسى كه در ظاهر خود را نمازخوان و يا امانتدار نشان مىدهد؛ ولى در واقع «بى نماز» و «خائن» است.
3- نشانه هاى نفاق
در روايتى از پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله به بعضى از نشانههاى نفاق اشاره شده است.
حضرت در اين روايت مىفرمايد: «ثلاثٌ مَن كُنَّ فِيهِ كانَ مُنافِقاً وَ انْ صامَ وَ صَلّى وَ زَعَمَ انَّهُ مُسْلِمٌ: مَنْ اذا ائْتَمَنَ خانَ، وَ اذا حَدَّثَ كَذِبَ وَ اذا وَعَدَ اخلَفَ ...»
ترجمه و توضيح: اين سه صفت در هر كسى باشد منافق است، اگر چه روزه بگيرد و نماز بگذارد و تصوّر مسلمانى داشته باشد:
اوّل- خيانتكارى. انسان خيانتكار منافق است؛ زيرا در ظاهر خود را امين نشان مىدهد، ولى در باطن خائن است. بنابراين، نمىتوان اموال و بيت المال را بدو سپرد، گرچه بعضى در برابر اموال كم و اندك امين هستند؛ ولى در مقابل امانتهاى گرانبها و اموال فراوان درون خيانتكارانه خود را آشكار مىكنند.
دوّم- دروغگويى. انسان دروغگو منافق است؛ زيرا كه با چرب زبانى كلامى، نيّتى پليد و خلاف حقّ و حقيقت دارد؛ هر چند نماز بخواند و دعاى ندبه و توسّل و ... بر زبان جارى سازد.
سوّم- خُلف وعده. كسى كه به وعده و گفته خود عمل نمىكند، منافق است؛ زيرا عمل به وعده و پايبندى به گفته از نظر اخلاقى پسنديده و ضرورى است و حتّى از نظر فقهى نيز گاهى واجب است.
كوتاه سخن آن كه هر گونه دوگانگى ظاهر و باطن در شخص، نفاق شمرده مى شود.
*** 4- تاريخچه منافقان
در هيچ عصر و زمانى، جوامع انسانى از وجود منافقان خالى نبوده است ومىتوان گفت از پيدايش انسان بر روى زمين، نفاق و منافقان نيز پيدا شده و دشمنى آنان با بشريّت آشكار شده است.
اين كه منافقان را خطرناكترين دشمنان در جوامع انسانى ناميدهاند، از آن جاست كه منافق به لباس دوست درمىآيد و در خفا دشمنى مىورزد.
دشمن ستيزى كه يكى از صفات مشترك انسانهاست، درباره منافق كارايى خود را از دست مىدهد؛ زيرا كه منافق به ظاهر خود را دوست نشان مىدهد و بدين خاطر است كه از هر دشمنى، دشمنتر است و شايد به علّت همين امر باشد كه در قرآن، از منافق با شديدترين تعبيرات ياد و اشاره شده است.
چهره منافقان در قرآن
همانطور كه ذكر شد، قرآن مجيد با شديدترين تعبيرات از منافقان ياد كرده است كه به چند نمونه از آن اشاره مىشود:
الف- خداوند در آيه 4 سوره منافقين مىفرمايد: «هُمُ العَدُوّ فَاحْذَرْهُمْ» منافقان دشمنان واقعى هستند، پس از آنان بر حذر باش.
قرآن مجيد دشمنان مسلمانان را معرّفى كرده است؛
ولى در هيچ آيهاى چنين تعبير شديدى كه در آيه مذكور بيان شده، درباره هيچ يك از دشمنان دينى بيان نشده است. برابر قواعد زبان عربى، اين جمله دلالت بر آن مىكند كه منافقان «عدو» و دشمن حقيقى انسان محسوب مى شوند.
ب- در ادامه آيه مذكور آمده است: «قاتَلَهُمُ اللّهُ انّى يُؤْفَكُونَ» خداوند آنها را [منافقان] بكشد، چگونه از حق منحرف مىشوند؟
اين بيان تند قرآنى منحصر به فرد است. «خدا منافقان را بكشد ...» در قرآن درباره هيچ دشمنى چنين تعبير قاطع، تند و شديد به كار برده نشده است.
ج- خداوند در آيه 145 سوره نساء مىفرمايد: «انَّ المنافِقينَ فى الدَّرْكِ الاسْفَلِ مِنَ النّار وَ لَنْ تَجِدَ لَهُمْ نَصيراً» منافقان در پايينترين مكان دوزخ قرار دارند و هرگز ياورى براى آنها نخواهى يافت. [بنابراين، از طرح دوستى با دشمنان خدا، كه نشانه نفاق است، بپرهيزيد].
عرب، براى پلّههاى رو به بالا لفظ «دَرْج» يا «دَرَجه» به كار مىبرد و براى پلّههاى رو به پايين لفظ «دَرْك» يا«دَرَك». اين دو لفظ اخير در قرآن تنها يك بار به كار رفته است.
«دَرْك اسفل» قعر و پايينترين مكان در جهنّم است و بديهى است كه شدّت عذاب در اعماق جهنّم بيشتر مىباشد. بنابراين، از اين آيه نتيجه گرفته مىشود كه خداوند رحمان، شديدترين عذاب را براى منافقان قائل مىشود و پرعذابترين مكانهاى جهنّم را به آنان اختصاص مىدهد. اينها، نشان دهنده حسّاسيّت موضوع نفاق و خطرآفرينى منافقان در همه دوران تاريخ، تا زمان حاضر است.
خطر منافقان از ديدگاه پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله
مرحوم حاج شيخ عبّاس قمى- رضوان اللّه تعالى عليه- در كتاب ارزشمند «سفينة البحار»، ذيل مادّه «نَفَق» حديث جالبى درباره خطر منافقان از پيامبر گرامى اسلام صلى الله عليه و آله نقل مىكند:
«قالَ رَسُول اللّه صلى الله عليه و آله: انّى لَااخافُ عَلى امَّتى مُؤمناً وَ لا مُشْرِكاً، امّا المُؤمِنُ فَيَمنَعُهُ اللّهُ بِايمانِهِ وَ امَّا المُشْرِكُ فَيَقْمَعُهُ اللّهُ بِشركِهِ، وَ لكِنّى اخافُ عَلَيْكُمْ كُلَّ مُنافِقٍ عالِمِ اللّسانِ، يَقُولُ ما تَعرِفُونَ وَ يَفْعَلُ ما تُنْكِرونَ» حضرت رسول صلى الله عليه و آله مىفرمايند:
من از خطر آدم باايمان و انسان مشرك بر امّتم نمىترسم؛ چون خداوند از خطر انسان مؤمن به وسيله ايمانش جلوگيرى مىكند و مشرك را خداوند به خاطر شركش نابود مىسازد؛ ولى تنها كسانى كه از شرّ آنها بر شما مىترسم، منافقان هستند. منافقانى كه چرب زبانند و در باطن در پى هدف ديگرى هستند.
سخنانشان جذّاب است؛ امّا در عمل مبتلا به كارهاى زشتند.
برابر اين روايت، پيامبر گرامى صلى الله عليه و آله از شرّ و خطر منافقان براى جامعه اسلامى نگران و بيمناك بودهاند و اين نگرانى تنها منحصر به دوران اوّليّه ظهور و گسترش اسلام و سرزمين عربستان نيست، بلكه ناظر است به همه دورانها و همه كشورهاى اسلامى و حتّى امروزه و در جمهورى اسلامى ايران.
5- تعبير به «نار» در قرآن
از تعبير قرآن به «نار» و نه «نور» دو نتيجه به دست مىآيد: اوّل آن كه دود، سوزانندگى و خاكستر از الزامات آتش است و منافق نيز ديگران را دچار آسيب اين آتش خود افروخته مىسازد و در نتيجه پراكندگى، زيان و فشارهاى ناخواسته را بر مردمان تحميل مىكند در حالى كه مؤمن، از نور خالص و چراغ روشن و پرفروغ ايمان، بهره مىگيرد. دوّم آن كه منافقان گرچه تظاهر به نور ايمان دارند، امّا باطنشان «نار» است، و اگر نورى هم باشد ضعيف است و كوتاه مدّت.
6- «نور» و «ظلمات»
خداوند مىفرمايد: «وَ تَرَكَهُمْ فِى ظُلُماتٍ لَّايُبْصِرُونَ» خداوند اينها را درتاريكىهاى وحشتناكى كه چشم كار نمىكند قرار مىدهد. در قرآن مجيد كلمه ظلمت به صورت مفرد نيامده است، بلكه در تمام 23 مورد استعمالش به صورت جمع آمده است؛ امّا كلمه نور بر عكس در هيچ مورد در قرآن مجيد به صورت جمع استعمال نشده است، بلكه در تمام 43 بار كاربرد اين كلمه به صورت مفرد آمده است! آيا اين تفاوت پيامى ندارد؟
سرّ اين مطلب اين است كه قرآن مىخواهد بگويد نور يكى بيش نيست و آن نور توحيد است و همه نورها به نور خداوند باز مىگردد «اللّهُ نُورُ السَّمواتِ وَ الارْضِ» « نور، آيه 35.» نور ايمان، نور علم، نور يقين، نور اتّحاد و همبستگى و ... همه به يك نور برمىگردد و آن نور خداست؛ بنابراين يك نور بيشتر وجود ندارد به همين جهت همواره نور به صورت مفرد بيان شده است.
امّا نفاق و كفر و پراكندگىها و اختلافها همه يك ظلمت نيستند، بلكه ظلمتهاى متفرق و جداگانهاى هستند. ظلمت جهل، ظلمت كفر، ظلمت بخل، ظلمت حسد، ظلمت عدم ترس از خدا، ظلمت هوا و هوس، ظلمت وسوسههاى شيطانى و ... خلاصه ظلمت هاى متعدّدى وجود دارد؛ بدين خاطر است كه ظلمت در سراسر قرآن مجيد به صورت جمع استعمال شده است.
7- تفسير آيه 18 «صُمٌ بُكْمٌ عُمْىٌ فَهُمْ لا يَرْجِعُونَ»
منافقين طبق اين آيه شريفه داراى سه ويژگى هستند: اوّل- «صُمّ» هستند.
«صم» جمع «اصم» به معناى كرى است. دوّم- «بُكم» هستند «بكم» جمع «ابكم» به معناى گنگ و لال است يعنى منافقان هم لال و هم گنگ هستند و معناى اين دو جمله اين است كه اينها همواره كر و لال هستند؛ چون كسانى كه كر هستند خواه ناخواه لال هم مىشوند، اگر چه از نظر پزشكى دستگاه تكلّم آنها سالم باشد؛ زيرا وقتى انسان چيزى نشنود نمىتواند تكلّم كردن را بياموزد و تجربه كند و شايد بدين جهت در آيه شريفه صفت كرى اوّل آورده شده است؛ يعنى اينان همواره كر و لال هستند.
سوّم- «عُمى» هستند. «عمى» جمع «اعماء» به معناى نابينايى است. يعنى منافقان نه زبان گويا دارند و نه گوش شنوا و نه چشم بينا و كسى كه كر و لال و نابينا باشد چطور مى تواند دريابد كه به راهى نادرست گام گذاشته است و اصلًا چگونه مى تواند به انحراف و خطاى خود پى ببرد؟
چون اين سه عضو ابزار شناخت انسان هستند؛ گوش وسيله تعليم و يادگيرى، زبان وسيله انتقال علوم از نسلى به نسل ديگر، و چشم هم وسيله كشف علوم جديد و يافتههاى تازه مىباشد. وقتى كسى هيچ يك از اين سه ابزار شناخت را نداشته باشد نمىتواند از مسير انحراف خارج شود يا به راه حق باز گردد؛ بنابراين پرسشى مطرح مىشود كه منافقان كه چشم و گوش و زبان دارند پس چرا در قرآن از آنان به كر و لال و كور تعبير شده است؟ در پاسخ بايد گفت: قرآن منطق خاصّى دارد، در فرهنگ قرآن هر چيزى در دايره آثارش ديده مىشود و وجود و عدم آن از نظر قرآن به وجود و عدم آثار آن بسته است.
بنابراين، آنها كه چشم دارند و از اين نعمت الهى براى ديدن آيات پروردگار و مشاهده صحنههاى عبرتآموز بهره نمىبرند و در واقع چشم آنها چنين اثر وجودى ندارد، از نظر قرآن كورند و آنها كه گوش دارند؛ ولى پيام خدا و صداى مظلومان را نمىشنوند در منطق قرآن كر هستند و نيز كسانى كه زبان دارند؛ ولى آن را به ذكر خدا و امر به معروف و نهى از منكر و ارشاد جاهل و ... به كار نمىگيرند در فرهنگ قرآن لال محسوب مى شوند. حتّى در ابعاد وسيعتر قرآن مجيد بر مبناى همين فرهنگ، عدّهاى از انسانهاى مرده را زنده مىنامد و بسيارى از مردم زنده را مرده؛ مثلًا در مورد شهداى در راه حق- كه به ظاهر مرده هستند- مى فرمايد: «وَ لا تَحْسَبَنَّ الَّذينَ قُتِلُوا فِى سَبيلِ اللّهِ امْواتاً بَلْ احْياءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ يُرْزَقُون» اى پيامبر! هرگز گمان مبر كسانى كه در راه خدا كشته شدند، مردگانند! بلكه آنها زندهاند و نزد پروردگارشان روزى داده مى شوند.
شهدا از نظر قرآن زنده هستند؛ چون اثر يك انسان زنده را دارند باعث تقويت دين و اسلام مىشوند و ياد و خاطره آنها يادآور معروفها و خوبىهاست.
و در جاى ديگر مىفرمايد: «انْ هُوَ الَّا ذِكْرٌ وَ قُرآنٌ مُبينٌ لِيُنْذِرَ مَنْ كانَ حَيّاً وَيَحِقَّ الْقَوْلُ عَلَى الْكَافِرينَ» اين (كتاب آسمانى) تنها ذكر و قرآن مبين است! تا افرادى را كه زندهاند، بيم دهد (و بر كافران اتمام حجّت شود) و فرمان عذاب بر آنان مسلّم گردد.
انسانهاى زنده از نظر قرآن و طبق اين آيه شريفه دو دسته اند:
اوّل- مؤمنان، انسانهايى كه حيات قرآنى دارند و دوّم- افراد بىايمان و انسانهاى مردهاى كه در بين زندگان راه مىروند؛ يعنى كسانى كه گوش شنوا ندارند از نظر قرآن مردهاند.
نتيجه اين كه: شخص منافق اگر چه در ظاهر داراى زبان و گوش و چشم است؛ ولى چون اثر وجودى اين اعضا در او وجود ندارد از نظر قرآن چنين انسانى كر و لال محسوب مىشود. به همين جهت «هُمْ لا يَرجِعُون؛ از راه خطا بازنمىگردند» چون ابزار شناخت ندارد شما اگر يك انسان كر و كور و لال را در حال سقوط ببينيد، به هيچ وجهى نمىتوانيد او را نجات دهيد؛ زيرا نه زبان دارد كه درخواست كمك كند، نه گوش دارد كه صداى هشدار شما را بشنود و نه چشم دارد كه علامت هاى هشدار دهنده را ببيند.
8- منشأ «نفاق»
نفاق عمدتاً سه منشأ و سرچشمه دارد:
اوّل- عجز از دشمنى و مبارزه مستقيم: دشمنانى كه شكست مىخورند و توانايى عرض اندام مستقيم را ندارند به لباس نفاق در مىآيند و به دشمنى خود ادامه مىدهند، دشمنان اسلام در ابتداى نبوّت پيامبر صلى الله عليه و آله علناً دشمنى مىكردند؛ امّا وقتى پيامبر گرامى اسلام صلى الله عليه و آله پيروز شد و بر آنها مسلّط شد، آنها توانايى مبارزه با اسلام به صورت مستقيم را در خود نديدند و به ظاهر مسلمان شدند؛ ولى در باطن كافر ماندند و بر ضدّ اسلام توطئه كردند، ابوسفيان ها، معاويه ها و ... تا آخر عمر منافق بودند.
بدين جهت، عدّه اى معتقدند كه نفاق از مدينه شروع شده است؛ زيرا پيش از آن در مكّه نفاق و منافقى وجود نداشت؛ چون كسى از اسلام- كه هنوز در ابتداى كار خود بود و قدرتى نداشت- نمىترسيد تا تظاهر به اسلام كند و در باطن كافر بماند! ولى ما معتقديم از مكّه شروع شد و در آن جا منافقانى بودند، اگر چه انگيزه آنها از نفاق ترس نبود؛ ولى بخاطر پيشبينى هايى كه براى آينده اسلام داشتند و احتمال پيروزى پيامبر صلى الله عليه و آله را مىدادند به ظاهر اسلام را پذيرفتند كه اگر اسلام پيروز شد، آنها هم به نوايى برسند و به اصطلاح «از اين نمد، براى خود كلاهى درست كنند.»
اين شيوه از نفاق را در اين زمانه و در همه انقلابها از جمله انقلاب اسلامى ايران مىتوان يافت كه عدّهاى از منافقان همان دشمنان شكست خوردهاى بودندكه قدرت دشمنى علنى و مستقيم را در خود نمى ديدند.
دوّم- احساس حقارت درونى: آدمهاى حقير و بى شخصيّت كه ترسو هستند و شجاعت ندارند، براى پنهان كردن ضعف و زبونى خود هميشه منافقانه عمل مىكنند و چون جرأت اعتراض به ديگران را ندارند با همه هماهنگ و همرنگ مىشوند شاعر از زبان اين نوع منافقان مىگويد:
چنان با نيك و بد خو كن كه بعد از مردنت روزى | مسلمانت به زمزم شويد و هندو به آتش | |
يعنى منافق در مقابل مسلمانان اظهار اسلام مىكند، در مقابل آتش پرستان اظهار تمايل به عقيده آنان و در مقابل بىدينها اظهار بىدينى؛ زيرا كه چنين شخص حقير و زبونى، به واسطه حقارت درونى خود، جرأت ابراز عقيده واقعى خود را ندارد.
سوّم- دنياپرستى شديد: نفاقهاى بين المللى و جهانى كنونى از اين امر سرچشمه مىگيرد. علّت اين كه بعضى از كشورهاى استكبارى در جايى مدّعى حقوق بشر مىشوند و در جاى ديگر- كه بشريّت قربانى مىشود- ساكت مىمانند همين دنياپرستى آنان است. زمانى كه منافعشان به خطر مىافتد، يكى از حربههاى آنان حقوق بشر است كه عليه دشمنانشان به كار مىگيرند؛ امّا در مقابل اگر دوستان آنها بديهىترين و ابتدايىترين حقوق بشر را نقض كنند، آنها را نديده و نشنيده مىگيرند. قرآن مجيد در سوره توبه، در آيات 75، 76 و 77 نمونه تكان دهنده و بارزى از اين دسته از منافقان را بيان كرده است.
خداوند متعال مىفرمايد: «وَ مِنْهُمْ مَنْ عاهَدَ اللّهَ لَئِنْ آتَيْنا مِنْ فَضْلِهِ لَنَصَّدَّقَنَّ وَ لَنَكُونَنَّ مِنَ الصّالِحينَ فَلَمّا آتاهُمْ مِنْ فَضْلِهِ بَخِلُوا بِهِ وَ تَوَلَّوا وَهُمْ مُعْرِضُونَ فَاعْقَبَهُمْ نِفاقَاً فِى قُلُوبِهِمْ الى يَوْمِ يِلْقَونَهُ بِما اخْلَفُوا اللّهَ ما وَعَدُوهُ وَ بِما كانُوا يَكْذِبُونَ» بعضى از آنان (منافقان) با خدا پيمان بسته بودند كه: «اگر خداوند ما را از فضل خود روزى دهد قطعاً صدقه خواهيم داد و از صالحان (و شاكران) خواهيم بود.» امّا هنگامى كه خدا از فضل خود به آنها بخشيد، بخل ورزيدند و سرپيچى كردند و روى برتافتند! اين عمل (روح) نفاق را تا روزى كه خدا را ملاقات كنند در دلهايشان برقرار ساخت. اين به خاطر آن است كه از پيمان الهى تخلّف جستند و دروغ مىگفتند.
اين آيات در مورد شخصى به نام «ثعلبة بن حاطب» نازل شد او ابتدا شخص مسلمانى بود و همواره در نماز جماعت رسول خدا صلى الله عليه و آله شركت مىكرد؛ ولى از آن جايى كه فقير بود مرتّب اصرار داشت كه پيامبر برايش دعا كند تا خداوند مال فراوانى به او بدهد پيغمبر فرمود: «قَليلٌ تُؤدّى شُكرَهُ خيرٌ مِنْ كثيرٍ لاتُطيقُه» مقدار كمى كه حقّش را بتوانى ادا كنى بهتر از مقدار زيادى است كه توانايى اداى حقّش را نداشته باشى.
منظور پيامبر صلى الله عليه و آله اين بود كه مصلحت او همين زندگى ساده است ولى ثعلبه دست بردار نبود و هر روز تقاضاى خود را تكرار مىكرد. و سرانجام به پيامبر صلى الله عليه و آله عرض كرد: «به خدايى كه تو را به حق فرستاده است سوگند ياد مى كنم،
اگر خداوند ثروتى به من عنايت كند، تمام حقوق آن را مىپردازم». پيامبر برايش دعا كرد چيزى نگذشت كه پسر عموى ثروتمندش از دنيا رفت و ثروت سرشارى به او رسيد و با آن گوسفندانى خريد و كمكم نماز جماعت همه وقت او تبديل به يك وقت شد و گوسفندانش به قدرى زياد شد كه ديگر نگهدارى آنها در مدينه ممكن نبود، به خارج از مدينه رفت و ديگر به كلّى از نماز جماعت محروم شد و آن قدر به ماديّات دنيايى مشغول شد كه به وعدهاش در مورد دادن صدقه عمل نكرد! نه تنها صدقه مستحب را نپرداخت، بلكه از پرداختن صدقه واجب (زكاة مال) هم خوددارى كرد و در اين راه تا بدان حدّ اصرار ورزيد كه اين حكم الهى را به استهزا و تمسخر گرفت و آن را به جزيهاى كه يهود مى پردازند مقايسه كرد.
قرآن مجيد علّت بيچارگى «ثعلبه» و نفاق او را بخل و دنياپرستى و پيمانشكنى مىداند و شگفتا كه طبق اين آيه، شريفه، نفاق كسانى مانند ثعلبه تا روز رستاخيز ادامه دارد و از قلب آنها خارج نمىشود- اللهّم اجْعَلْ عَواقِبَ امُورِنا خَيْراً-
اگر ما مىخواهيم مبتلا به اين بيمارى خطرناك نشويم، بايد مواظب اين سرچشمههاى نفاق باشيم و از آن دورى كنيم، مخصوصاً در اين ايّام و ليالى پربركت ماه مبارك رمضان بهره بيشترى بگيريم به هنگام سحر، نماز شب- و لو مختصر و بدون انجام همه مستحبّات- بجا آوريم و سر بر سجده بگذاريم و از نفاق و تمام رذايل اخلاقى و گناهان به خداوند پناه ببريم.
برچسب‌ها: علوم قرآن
