راهبرد مناسب برای مواجهه با استانداردهای ایمنی نانو

استانداردهای ایمنی و کیفی از مهمترین زیرساخت‌های تجاری‌سازی محصولات فناوری نانو هستند. البته استانداردهای ایمنی به مراتب اولویت بیشتری نسبت به استانداردهای کیفی دارند چراکه استانداردهای کیفی بیشتر خود را در رقابت با محصولات دیگر نشان می‌دهند و اگر محصول نانویی کیفیت کمتری نسبت به محصول رقیب غیرنانویی داشته باشد، نخواهد توانست بازار مناسبی را کسب نماید. اما در مورد استانداردهای ایمنی مسئله متفاوت است و بدون مجوزهای ایمنی، اغلب محصولات نانو پشت درهای بازار متوقف خواهندشد و زنجیرة تولید ثروت از فناوری نانو تکمیل نخواهد شد. ستاد ویژه توسعه فناوری نانو با توجه به این نیاز مهم، کمیته استانداردهای فناوری نانوی کشور را با مشارکت سازمان استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران در سال 1385 ایجاد کرد. خوشبختانه ایران از ابتدای تشکیل کمیته بین‌المللی استانداردسازی فناوری نانو (ISO/TC29) در مؤسسه ایزو، عضو اصلی این کمیته (دارای حق رأی) بوده و در این کمیته مشارکت فعالی دارد که بستر حضور تاثیرگذار ایران در عرصه استانداردسازی فناوری نانو در جهان را فراهم می‌کند.استانداردهای ایمنی، بهداشتی و زیست‌محیطی یکی از دغدغه‌های اصلی کشورها برای توسعه اغلب فناوری‌های نوین است، ولی در مورد فناوری نانو، چالش‌های ویژه‌ای پیش روی کشور قرار دارد که نیازمند اتخاذ رویکرد هوشمندانه‌ای از سوی تمامی فعالان عرصه توسعه نانو است. این چالش‌ها عبارتند از:
1.در عین وجود جذابیت‌های فراوان فناوری نانو و نبود گزارش‌های جدی مبنی بر خطرناک بودن کاربردهای آن، این فناوری به دلیل ماهیت غیرملموس خود نیازمند استانداردهای دقیق‌تری برای جلب اطمینان مشتریان است.
2. اگرچه فعالیت‌های زیادی در زمینه تدوین استانداردهای نانو در جهان و ایران آغاز شده است، اما ماهیت استانداردسازی به ویژه در حوزه ایمنی، زمان‌بر است، زیرا نیازمند بررسی‌های زیادی در مورد اثرات محصولات بر سلامتی انسان و محیط زیست است؛ به طور کلی سرعت‌استانداردسازی بسیار کمتر از سرعت توسعه فناوری نانو در جهان است.
3. افراط و تفریط در برخورد با خطرات احتمالی نانو می‌تواند نتایج زیان‌باری برای توسعه این فناوری مهم در کشور داشته باشد.
به عنوان مثال اخیراً برخی مطبوعات به ویژه در حوزه سلامت و بهداشت اقدام به انتشار اخبار غیرمعتبری در مورد خطرات احتمالی محصولات نانو می‌کنند که به هیچ وجه مورد تایید مراجع معتبر استانداردسازی در جهان نیستند. به عنوان مثال نشریه‌ای اخیراً خبری را با عنوان "به لوازم آرایشی نانو اعتماد نکنید" منتشر کرده بودند که پس از بررسی معلوم شد که نه تنها منبع خبر، یک مجله غیرمعتبر در زمینه استانداردهای ایمنی است، بلکه عنوان اصل خبر نیز که "فرصت‌ها و چالش‌های استفاده از نانومواد در محصولات آرایشی و بهداشتی" بود، تحریف شده بود. از سوی دیگر برخی شرکت‌های تولید کننده نانو نیز اخطارهای ستاد در مورد ورود با احتیاط به حوزه‌های مرتبط با سلامتی انسان را جدی نمی‌گیرند که خوشبختانه تعداد آنها ناچیز است.برای برخورد مناسب با چالش‌های فوق چند پیشنهاد زیر مفید به نظر می‌رسد:
الف) ستاد ویژه توسعه فناوری نانو و سایر سازمان‌های مسئول به ویژه سازمان استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، وزارت جهاد کشاورزی (سازمان دام‌پزشکی)، سازمان حفاظت از محیط زیست و ... باید فعالیت‌های خود در زمینه تدوین استانداردها و دستورالعمل‌های ایمنی، بهداشتی و زیست محیطی نانو را سرعت بخشند
.ب) مطبوعات لازم است با دقت بیشتری اخبار مرتبط با خطرات احتمالی مواد و محصولات نانو را منتشر نمایند و در این زمینه سایت ستاد ویژه توسعه فناوری و یا چند سازمان معتبر استانداردسازی در جهان می‌توانند منابع خوبی باشند. کمیته استانداردهای فناوری نانوی ستاد نیز آماده هرگونه همکاری در این زمینه است.
ج) شرکت‌های فعال در حوزه فناوری نانو نیز باید تلاش کنند در ابتدا در انتخاب سبد محصولات خود، مواردی را مدنظر قرار دهند که از نظر ارزیابی ریسک، دارای خطرات احتمالی کمی هستند و تا قبل از تدوین استانداردها، از ورود به حوزه‌های دارای ارتباط مستقیم با سلامتی انسان اجتناب کنند. همانطور که گفته شد استانداردهای ایمنی نانو یک چالش جهانی است و بسیاری از کشورهای پیشرفته هم از ورود شرکت‌های خود به حوزه‌های با حساسیت بالا از نظر ایمنی ممانعت می‌کنند. شرکت‌ها همچنین می‌توانند با بررسی استانداردهای محصولات مشابه تولیدات خود در کشورهای دیگر و دریافت و ارایه مستندات مرتبط به کمیته استاندارد ستاد، به تسریع فرآیند تدوین استانداردهای نانو کمک نمایند.
د) دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌های فعال در حوزه فناوری نانو می‌توانند با انتخاب موضوعات مرتبط با استانداردسازی، نقش مهمی در شتاب‌گرفتن فرآیند تدوین استاندارد در کشور داشته باشد. کمیته استاندارد ستاد طرحی را برای حمایت ویژه از پایان‌نامه‌های ارشد و دکتری نانو با موضوع استاندارد و ایمنی تهیه کرده است که اجرای آن به زودی از طرف کارگروه پیشران علم و فناوری ستاد آغاز خواهدشد. کلام آخر اینکه، برای عبور موفقیت‌آمیز از مرحله فعلی توسعه فناوری نانو در کشور، لازم است تمامی فعالان این حوزه، مطبوعات و مردم از برخوردهای افراط‌ آمیز و یا تفریطی با مسئله استانداردهای ایمنی و خطرات احتمالی محصولات فناوری نانو بپرهیزند و همانند کشورهای پیشرو در حوزه فناوری نانو، این موضوع را به نهادها و سازمان‌های تخصصی مسئول در این زمینه واگذار کنند و در ارجاعات و انتشارات خود نیز تنها به این نهادها استناد کنند.